In 1672 moest de Hollandse Waterlinie de opmars van het Franse leger tot stilstaan brengen. De Staten van Holland lieten een gebied van Muiden tot de Biesbosch onder water zetten. Dertien zogenaamde waterlinieommetjes ‘trakteren’ wandelaars op verhalen, littekens en sporen die dit oer-Hollandse verdedigingssysteem achterliet in ons landschap. Maar ook bij sluizen, waterwegen en oude vestigsteden, waaronder Gouda.

Misschien maar goed dat Moise Paywin in het midden van de zeventiende eeuw leefde en niet anno 2021. Dan wachtte hem op de Franse social media waarschijnlijk een heus volkstribunaal, een leven zonder al te veel smileys en likes. De onfortuinlijke Fransman verloochende namelijk zijn afkomst en diende in het rampjaar 1672 als officier de Nederlandse Republiek. Met een voor hem dramatische afloop die hem uiteindelijk de kop kostte. De landgenoten van Paywin haalden hun Franse neus op voor deze overloper en verbasterden zijn naam tot Pain et Vin (brood en wijn).

IJsvloer
Om de Franse troepen op afstand te houden, hadden de Gouwenaren de sluis bij de inmiddels verdwenen Kleiwegpoort open gezet. Het water vulde de polder tussen de kaasstad en de Enkele Wiericke. Maar koning winter legde eind december een stevige ijsvloer over de Oude Hollandse Waterlinie. De Franse zagen nu hun kans schoon om vanuit Woerden via een slimme omweg door de Meije naar Zwammerdam te glibberen en glijden. ‘Pain et Vin’, die in Nieuwerbrug gelegerd lag, kreeg opdracht om de Franse opmars bij Zwammerdam te stuiten. Blijkbaar reageerde hij niet zo adequaat, want toen de ongelukkige officier daar met zijn manschappen arriveerde trof hij slechts brandende huizen en schuren aan. Datzelfde lot trof Bodegraven.

Executie
Nadat de dooi had ingezet zaten de Fransen ingesloten (prins Willem III had zich namelijk in Alphen aan den Rijn verschanst). In plaats van naar zijn post in Nieuwerbrug terug te keren, leidde ‘Pain et Vin’ zijn bataljon naar Gouda. Een cadeautje dat de Fransen gretig uitpakten, want die konden nu langs de Oude Rijn – ongehinderd bij Nieuwerbrug – naar Woerden terugkeren. De militaire krijgsraad hield ‘Pain et Vin’ verantwoordelijk voor deze strategische misser en veroordeelde hem tot water en brood voor de rest van zijn leven. ,,Veel te mild,’’ oordeelde prins Willem III. Die zette persoonlijk de levenslange straf om in een executie die in Alphen aan den Rijn werd voltrokken. Gouda was gered, het hoofd van ‘Pain et Vin’ niet. Hij keerde nog een keer terug naar Gouda. Zijn ontzielde lichaam ligt namelijk begraven in de Sint Janskerk.

Naam route: Ommetje Gouda

Lengte: 4 km

Start- en eindpunt: Parkeerplaats Klein Amerika Website: Waterlinieommetje Gouda – Ontdek de Oude Hollandse Waterlinie